Een relatiebreuk op latere leeftijd brengt een aantal bijzonderheden met zich mee. In mijn mediation praktijk in de regio Midden-Nederland begeleid ik regelmatig koppels die op latere leeftijd uit elkaar gaan. Daarbij kom ik de volgende vijf aandachtspunten tegen.

Over de auteur

Ellen Nijenhof

Mediator gespecialiseerd in echtscheidingen

Meer over de mediator

1. Financiën

Oudere echtparen hebben vaak meer vermogen en complexere financiële situaties dan jongere koppels. Het is belangrijk om te begrijpen hoe de financiën worden verdeeld en wat de gevolgen kunnen zijn voor pensioenen, sociale zekerheid en andere financiële aspecten van een relatiebreuk of scheiding. 

2. Woonruimte

Veel senioren zijn gepensioneerd en hebben een vaste woonplaats. De verdeling van de woonruimte kan een belangrijk aandachtspunt zijn bij een relatiebreuk. Het kan bijvoorbeeld nodig zijn om te bepalen wie het huis krijgt of hoe de verkoop van de woning wordt geregeld.

3. Gezondheid en zorg

Oudere echtparen hebben vaak meer gezondheidsproblemen dan jongere koppels. Bij een relatiebreuk op latere leeftijd moet rekening worden gehouden met de impact ervan op de gezondheid en zorgbehoeften van beide partijen.

4. Sociaal netwerk

Oudere echtparen hebben vaak een uitgebreid sociaal netwerk dat kan worden beïnvloed door de relatiebreuk. Het is belangrijk om te overwegen hoe het uit elkaar gaan het sociaal netwerk van beide partijen kan beïnvloeden en hoe dit kan worden aangepakt.

5. Emotionele ondersteuning

Een relatiebreuk is een ingrijpende gebeurtenis en kan een grote emotionele tol eisen, vooral op latere leeftijd. Het is belangrijk om voldoende emotionele ondersteuning te hebben van vrienden, familie of professionals om de gevolgen van de relatiebreuk op de mentale gezondheid te minimaliseren.

Natuurlijk is elke situatie uniek en kunnen er veel factoren meespelen. In die zin verschilt een scheiding op oudere leeftijd niet. De begeleiding is dan ook, niet anders dan in elke andere leeftijdsfase, telkens weer maatwerk. 

Interesse in het onderwerp, lees dan ook de blog: uit elkaar op latere leeftijd; waarom 50/60/70+ers scheiden.

Scheiden na je 60ste, dat is nogal wat. Jij of je partner gaat met pensioen en je komt allebei thuis te zitten. Je kunt denken: wat nu? Wil ik de rest van mijn leven op deze manier door? Soms wordt er dan gekozen voor een scheiding.

Volwassen kinderen

Dat de kinderen uit huis zijn, betekent niet dat ze geen rol meer spelen bij de scheiding. Volwassen kinderen zijn vaak betrokken bij de scheiding van hun ouders. Ze zijn soms ook bij gesprekken rondom de scheiding aanwezig.

Marieke en Sjoerd zijn in de 60 als Marieke aangeeft te willen scheiden. Sjoerd is een dominante man, die veel bepaalt. Nu hij thuis is gekomen door zijn pensioen, vindt Marieke de situatie onhoudbaar en wil scheiden.

Hun kinderen ‘kiezen partij’ voor hun moeder, zien haar als de ‘zwakkere’, die op moet boksen tegen Sjoerd. Ze dringen aan dat zij op haar strepen moet gaan staan en moet zorgen dat ze krijgt waar ze recht op heeft.

Verbonden door (klein)kinderen

Je bent vaak ook verbonden door kinderen en wellicht ook kleinkinderen. Dit maakt dat je ook na de scheiding elkaar blijft tegenkomen. Dit geldt ook voor een gezamenlijke vriendenkring.

Van belang is dat je beide tevreden bent over hoe de scheiding is geregeld. Dat je beide achter de afspraken staat en dat je weet dat het netjes is geregeld. In bovenstaand voorbeeld, waarin de vrouw wordt aangeraden goed voor zichzelf op te komen, mag je verwachten dat een mediator de beide belangen goed behartigd.

Doordat je het praktische stuk goed hebt afgesloten, voorkom je frustraties in het verdere contact.

Financiële gevolgen

Een scheiding na je 60ste kan aanzienlijke financiële gevolgen hebben, aangezien veel oudere koppels hun financiën nauw verweven hebben. Enkele belangrijke financiële aspecten om rekening mee te houden zijn:

Verdeling van pensioenen: Pensioenopbouw wordt vaak gezien als gezamenlijk vermogen en moet daarom eerlijk worden verdeeld. Dit kan leiden tot lagere inkomsten na de scheiding, vooral als een van de partners niet heeft bijgedragen aan de pensioenopbouw.
Verkoop van het huis: Voor veel koppels is het gezamenlijke huis het grootste bezit. De verkoop ervan kan nodig zijn om de scheiding financieel haalbaar te maken, maar dit kan emotioneel belastend zijn.
Levensonderhoud: Op oudere leeftijd is het moeilijker om nieuwe inkomsten te genereren, wat betekent dat het inkomen na de scheiding aanzienlijk lager kan zijn. Alimentatie kan een optie zijn, maar dit hangt af van de omstandigheden van beide partijen.
Zorgkosten: Gezondheidszorg en zorgverzekering worden steeds belangrijker naarmate men ouder wordt. Het verliezen van de zorgverzekering van de ex-partner kan financiële zorgen met zich meebrengen.

Los van elkaar komen

Als je gaat scheiden na je 60ste zijn jullie waarschijnlijk lang samen geweest. Het proces om los van elkaar te komen is dan ook niet eenvoudig. Gezamenlijke kinderen, bezittingen en jullie woning. Dit is aan de ene kant emotioneel, doordat je zo verweven en verbonden bent met elkaar. Elk heeft hierin zijn eigen proces. Soms is er de hoop dat de ander je begrijpt, maar daar is vaak geen ruimte voor.

Aan de ander kant heeft het loskomen ook een praktische kant. Er is vaak sprake van patronen, met ook een bepaalde afhankelijkheid. Bijvoorbeeld dat één altijd voor de financiën heeft gezorgd. Het kan tijd kosten een eigen leven op te bouwen.

Sjoerd regelde altijd alle bankzaken. Marieke wordt na de scheiding gedwongen dit zelf te doen. Ze ziet er tegen op en vraagt zich af hoe het straks allemaal moet, als ze alleen is. Hun dochter leert Marieke om te gaan internetbankieren. Ze gaat een cursus hierin volgen en ervaart dat ze het prima zelf kan. Dit maakt haar ook sterker.

Conclusie

Scheiden na je 60ste is een ingrijpende gebeurtenis, zowel op financieel als emotioneel vlak. Toch biedt het ook een kans op een nieuw begin en persoonlijke groei. Door goed geïnformeerd te zijn over de mogelijke gevolgen en door de juiste stappen te zetten, kunnen mensen die een grijze scheiding doormaken, deze nieuwe fase van hun leven met optimisme en vertrouwen tegemoet treden.

Lees meer; wat kan scheiden op latere leeftijd betekenen? of wij zijn 60 plus en gaan scheiden, wat te doen met eigen woning?

Waar moet je op letten bij het verdelen van de pensioenrechten bij scheiding? Martine Stavenga, (mediator) vertelt meer over pensioen bij de scheiding. Als je gaat scheiden of als het geregistreerd partnerschap wordt ontbonden dan geldt dat jullie recht hebben op de helft van elkaars ouderdomspensioen, voor zover dat tijdens de huwelijk of het partnerschap is opgebouwd.

Verevenen van pensioen is de standaard

Er is een standaard manier om te verdelen, dat heet verevening. Hierbij wordt de helft van het pensioen wat tijdens het huwelijk is opgebouwd uitbetaald aan de ex-partner, per de datum dat degene die het pensioen heeft opgebouwd met pensioen gaat. Zo hou je dus de helft van je eigen pensioen wat in die periode is opgebouwd en krijg je de helft van het pensioen van je (ex) partner over die periode. Je eigen pensioen keert het pensioen aan jou en je ex-partner uit op je eigen pensioengerechtigde leeftijd. Het pensioen van je (ex) partner keert uit op zijn of haar pensioengerechtigde leeftijd.

Bijzonder partnerpensioen

Bij overlijden van de pensioengerechtigde komt deze aanspraak op ouderdomspensioen van de overleden partner te vervallen. Vanaf dan wordt het bijzonder partnerpensioen uitgekeerd aan de ex-partner. Dit is dus een andere uitkering dan het te verdelen ouderdomspensioen.

Na een scheiding wordt het bedrag wat tot de scheidingsdatum aan waarde is opgebouwd als partnerpensioen gereserveerd voor de ex-partner. Dit heet dan bijzonder partnerpensioen. Er zijn veel pensioenverzekeraars die geen waarde opbouwen, maar dat risico afdekken met een overlijdensrisicoverzekering. Deze overlijdensrisicoverzekering komt bij scheiding of ontslag te vervallen. Het deel van het eigen ouderdomspensioen wat door verevening aan de overleden partner was toegekend vloeit in dat geval weer terug naar de partner die het ouderdomspensioen had opgebouwd.

Wat zijn de gevolgen?

Vaak wordt bij scheiding voor deze standaardmethode –  ieder de helft van elkaars pensioen en het reserveren van het bijzonder partnerpensioen – gekozen zonder verder te kijken naar de gevolgen van deze keuze. Toch is het van belang je iets meer te verdiepen in de gevolgen van deze keuze voor het latere pensioeninkomen van beiden voordat het scheidingsconvenant wordt getekend.

Het is mogelijk om af te wijken van de standaardmethode, echter de afwijkende keuze voor het verdelen van het pensioen moet zijn opgenomen in het scheidingsconvenant.

Uit de praktijk: Tanja en Jan maken afspraken over hun pensioen

Aan de hand van een praktijkcase zal duidelijk worden waar je op moet letten bij het maken van een keuze.

Neem bijvoorbeeld Jan (58 jaar) en Tanja (62 jaar).  Na 28 jaar huwelijk gaan ze scheiden. Beiden staan achter deze keuze en ze willen ervoor zorgen dat de scheiding goed geregeld wordt en ze willen dat ze allebei weer goed verder kunnen na de scheiding. Jan heeft altijd fulltime gewerkt bij de overheid. Hij heeft een goed pensioen opgebouwd. Vrijwel zijn hele pensioen is tijdens het huwelijk opgebouwd. 

Het ouderdomspensioen wat hij tijdens het huwelijk heeft opgebouwd bedraagt ca € 20.000 bruto per jaar. Tanja heeft altijd parttime gewerkt en vooral de zorg voor de kinderen op zich genomen. Haar pensioenaanspraak wat tijdens het huwelijk is opgebouwd bedraagt ca 8.000 bruto per jaar. Samen hebben ze dus € 28.000 aan pensioen opgebouwd tijdens het huwelijk. Ieder zou dan recht hebben op de helft, dus € 14.000 aan ouderdomspensioen per persoon. 

Zouden Jan en Tanja kiezen voor de standaardmethode en allebei met pensioen gaan op hun 67^e, dan zou Tanja in dit voorbeeld vanaf haar 67^e al de helft van haar tijdens het huwelijk opgebouwde pensioen moeten afstaan aan Jan. Jan is dan 63 jaar en werkt mogelijk nog en gaat pas vier jaar later met pensioen. Voor Tanja is deze keuze dan erg nadelig omdat ze dan vier jaar moet wachten totdat ze haar aandeel uit het pensioen van Jan ontvangt. Ze is dan al 71 jaar. Kan ze die vier jaar met haar lagere pensioen en AOW overbruggen? Voor Jan geldt dit nadeel niet, sterker nog, hij krijgt al eerder inkomen uit het pensioen van Tanja. (Om het niet te complex te maken laten we in dit voorbeeld het recht op partneralimentatie en de hoogte daarvan buiten beschouwing, al zouden afspraken over partneralimentatie mogelijke nadelen kunnen opheffen).

In deze case zou een afwijkende methode voor het verdelen van het pensioen beter zijn voor Tanja. Jan en Tanja zouden ervoor kunnen kiezen dat het pensioen van Tanja niet gedeeld wordt en dat ze daarnaast nog een aandeel krijgt uit het pensioen van Jan zodat ze in totaal uitkomt op € 14.000 aan ouderdomspensioen. Dan hoeft ze bij haar pensionering niet de helft van het pensioen al af te staan aan Jan. Ze behoudt dan haar pensioen en Jan krijgt vanaf dat moment dus niets uit het pensioen van Tanja.

Tanja zou recht hebben op € 14.000 en heeft zelf € 8.000. Ze komt dan wel nog bij haar pensionering nog € 6.000 tekort. Dit is 30% van de door Jan opgebouwde ouderdomspensioen aanspraak tijdens het huwelijk. Als Jan dan met pensioen gaat ontvangt ze dit aandeel (€ 6.000) van zijn pensioen. Deze methode is nog steeds nadelig voor Tanja omdat ze nog steeds vier jaar moet overbruggen, maar het nadeel voor haar is minder groot dan bij de standaardmethode.

Wat gebeurt er bij overlijden?

Belangrijk hierbij is om ook goed te onderzoeken wat ieder zou ontvangen aan bijzonder partnerpensioen als één van beiden zou komen te overlijden. In het geval van Jan en Tanja bedraagt het bijzonder partnerpensioen voor Tanja als Jan komt te overlijden € 1.000 bruto per jaar (zolang Tanja leeft). Er is dus maar weinig waarde opgebouwd in de partnerpensioen pot. Deze bestond dus grotendeels uit een overlijdensrisicoverzekering. Bij overlijden van Tanja ontvangt Jan € 5.000 aan bruto partnerpensioen per jaar. Dit partnerpensioen is dus grotendeels als waarde opgebouwd.

Als Jan en Tanja kiezen voor standaardverevening of voor de verevening met het afwijkende percentage, dan krijgen beiden uiteindelijk waar ze recht op hebben aan ouderdomspensioen zolang ze allebei in leven zijn. Maar stel nou dat Jan komt te overlijden op zijn 68^e. In dat geval vervalt de verevening van het ouderdomspensioen. Tanja ontvangt haar volledige ouderdomspensioen weer terug (de volledige € 8.000), maar krijgt dus geen ouderdomspensioen van de pensioenverzekeraar van Jan. In plaats daarvan ontvangt ze van die pensioenverzekeraar het bijzonder partnerpensioen van € 1.000 bruto per jaar. In plaats van € 14.000 aan pensioen heeft ze dan € 9.000 aan pensioen.  Dus zowel bij in leven zijn als bij vroeg overlijden van Jan is de keuze voor Tanja niet gunstig.

Als Tanja eerder zou overlijden dan Jan is dit voor Jan wel gunstig. Hij krijgt dan weer de beschikking over zijn volledige ouderdomspensioen € 20.000 en ontvangt daarnaast € 5.000 aan bruto partnerpensioen van de pensioenverzekeraar van Tanja. Voor Jan pakt deze keuze gunstig uit. Dit voelt voor beiden niet eerlijk of gelijkwaardig. Ze kijken daarom verder naar een alternatief wat het nadeel voor Tanja wegneemt. Dit alternatief is conversie.

Kiezen voor conversie?

Bij conversie wordt zowel het aandeel van Tanja aan ouderdomspensioen en haar recht op partnerpensioen van de pensioenverzekeraar van Jan tezamen omgezet in een zelfstandig recht op ouderdomspensioen wat in gaat op haar pensioengerechtigde leeftijd. Omgekeerd wordt hetzelfde gedaan voor Jan. Beide pensioenverzekeraars bevestigen dat ze meewerken aan conversie. Jan en Tanja krijgen zo dus allebei een eigen aanspraak op ouderdomspensioen bij de andere pensioenverzekeraar.

De waarde die dat vertegenwoordigd wordt dus afgesplitst van de eigen pensioenaanspraak. In het geval van Jan en Tanja betekent dit dat Tanja vanaf haar 67^e haar eigen pensioen ontvangt waar het aandeel voor Jan is afgehaald. Daarnaast ontvangt ze dan al haar pensioenaanspraak van de pensioenverzekeraar van Jan. Ze hoeft dus niet meer 4 jaar te wachten.

Bovendien, als Jan op zijn 68^ekomt te overlijden, ondervindt ze hiervan geen nadeel meer (al vloeit het stukje pensioen uit haar pensioenverzekering wat naar Jan is geconverteerd dan ook niet meer terug). Er is ook geen sprake meer van bijzonder partnerpensioen voor elkaar, maar dat recht was al omgerekend naar een extra stukje ouderdomspensioen. Omgekeerd geldt hetzelfde. Deze keuze voelt voor beiden eerlijker omdat deze keuze de eerdere bezwaren wegneemt. Deze keuze wordt vastgelegd in het scheidingsconvenant.

Lees meer: waar moet je op letten bij jullie pensioen bij de scheiding? Of Uit elkaar op latere leeftijd